Op EnergiePodium verscheen in de serie Op Kop onderstaand interview met Wouter Witkamp, projectmanager duurzaamheid bij SADC. Hij vertelt hoe SADC op Schiphol Trade Park netcongestieproblemen succesvol aanpakte met een innovatief én sociaal ‘virtueel net’.
In columns en opinieartikelen wordt op EnergiePodium veel aandacht besteed aan de politieke, organisatorische en technische aspecten van de energietransitie. In de serie Op Kop gaat het juist om de mensen en bedrijven die met de poten in het bluswater staan. Hoe vergaat het ze in de kopgroep? Is het vooral flink afzien of geeft de wetenschap dat de finish dichterbij komt (?) ook veel energie en voldoening? In deze aflevering: projectmanager duurzaamheid Wouter Witkamp van Schiphol Area Development Company (SADC), dat op Schiphol Trade Park dreigende netcongestieproblemen met succes te lijf ging met een innovatief én sociaal ‘virtueel net’.
SADC werd in 1987 opgericht door de gemeente Amsterdam, de gemeente Haarlemmermeer, de provincie Noord-Holland en Royal Schiphol Group, om ‘de economische potentie van stad en luchthaven optimaal te benutten, de krachten te bundelen en daarmee de concurrentiepositie van de regio in (inter)nationaal verband te versterken’. Corebusiness was van meet af aan de ontwikkeling van ‘hoogwaardige, goede bereikbare, duurzame en internationaal concurrerende werkmilieus in de Amsterdam Airport Regio’.
Zonder de andere SADC-bedrijvenparken te kort te willen doen, kan Schiphol Trade Park tussen Hoofddorp en de A4 ook op het gebied van duurzaamheid en circulariteit worden omschreven als het paradepaardje van de publiek-private gebiedsontwikkelaar: als eerste logistieke business park ter wereld, kwam het ‘werklandschap van de toekomst’ in 2023 in aanmerking voor de Outstanding BREEAM-NL-certificering (die onlangs werd geactualiseerd en verlengd). “Die toekenning door Dutch Green Building Council (DGBC) onderstreepte dat SADC op de goede weg was, met haar Strategisch Meerjarenplan én met de ambitie om van Schiphol Trade Park het meest duurzame en innovatieve businesspark van Europa te maken,” vertelt projectmanager duurzaamheid Wouter Witkamp. “Van het bruto oppervlak van 350 hectare zal uiteindelijk zo’n 130 hectare worden uitgegeven aan bedrijven voor bebouwing, waardoor er ruimte is voor infrastructuur en voor de bevordering van onder andere natuurinclusiviteit, biodiversiteit, ecologie en een gezonde leefomgeving. Dat geeft aan hoeveel ruimte er op Schiphol Trade Park is voor water en groen. Ten grondslag aan de goede balans tussen mens en dier ligt een ambitieuze ecologische visie die moet voorzien in een rijke flora en fauna en een grote biodiversiteit.”
“De code rood van Liander maakte duidelijk dat de bedrijven op Schiphol Trade Park vooral in de herfst en winter een probleem zouden gaan krijgen”
Energiezuinige bedrijven stonden te trappelen om zich op Schiphol Trade Park te vestigen, met volop ruimte voor duurzame groei en uitbreiding, en toen kregen jullie in oktober 2020 ‘code rood’ van Liander…
“Klopt. Wat de levering van elektriciteit betreft, moet heel Schiphol Trade Park het doen met het aan ons toegewezen deel van de beschikbare capaciteit van 3,5 MW die voor slechts vier bedrijven beschikbaar was op het onderstation Hoofddorp. Met die code rood maakte Liander dus duidelijk dat er de komende jaren geen transportcapaciteit was voor acht van de twaalf bedrijven die zich in eerste instantie op het businesspark wilden gaan vestigen, noch voor bedrijven die dat in de nabije toekomst zouden gaan doen. Anticiperend op die netcongestieproblemen, deden we op dat moment al enkele maanden onderzoek naar de potentie van zogenaamde ‘smart grids’. De code rood maakte duidelijk dat de bedrijven op Schiphol Trade Park vooral in de herfst en winter een probleem zouden gaan krijgen. Stuk voor stuk bijna energieneutraal, beschikten ze over genoeg zonnepanelen en batterijopslag om in het voorjaar en de zomer in hun eigen elektriciteitsbehoefte te kunnen voorzien. Maar in koude, donkere maanden als december, januari en februari leken gasgeneratoren de enige optie, met alle CO2-uitstoot van dien.”
Kun je de netcongestieproblematiek waarmee Schiphol Trade Park in 2020 werd geconfronteerd eens kwantificeren?
“Twaalf bedrijven hadden samen 26 MW aan transportcapaciteit aangevraagd bij Liander, terwijl de maximale transportcapaciteit van het onderverdeelstation, 3,5 MW, was uitgegeven aan vier bedrijven. Zoals destijds nog te doen gebruikelijk hadden ook de vier bedrijven die wel over gecontracteerde transportcapaciteit beschikten veiligheidshalve overcapaciteit gecontracteerd, bedoeld om toekomstige groei mogelijk te maken en om pieken in het stroomverbruik op te vangen. In de praktijk betekent dat dus dat ze een deel van de gecontracteerde transportcapaciteit (nog) niet gebruiken. Die vrije ruimte op het stroomnet zette ons aan het denken. We zijn om tafel gegaan met Liander en met álle bedrijven op Schiphol Trade Park, om te kijken wat er op technisch gebied mogelijk was en wat de mogelijkheden binnen de Energiewet waren. Dat resulteerde in de oprichting van de Energie Coöperatie Schiphol Trade Park (ECOS) en, in het verlengde daarvan, de ontwikkeling van een energy hub dan wel een virtueel energienet op het businesspark.”
“Omdat het virtuele energienet technisch niet enorm ingewikkeld is, beschouw ik het ook vooral als een sociale innovatie”
De vier bedrijven die wel over gecontracteerde transportcapaciteit beschikten, hadden onder het motto ‘ieder voor zich’ ook kunnen denken: wij zitten goed, zoek het maar lekker uit…
“Maar dat hebben ze niet gedaan! Omdat het virtuele energienet technisch niet enorm ingewikkeld is, beschouw ik het daarom ook vooral als een sociale innovatie. In de wetenschap dat er voor de vier bedrijven met gecontracteerde transportcapaciteit in feite niets verandert, het kost ze niets en ze kunnen te allen tijde beschikken over het gecontracteerde vermogen, hebben ze gekozen voor het collectief, voor samenwerking én voor duurzaamheid. Want door de vrije ruimte op het net beschikbaar te stellen aan de bedrijven zonder gecontracteerde transportcapaciteit, kan het gasverbruik in gasgeneratoren en daarmee de CO2-uitstoot spectaculair worden gereduceerd. Ook dat kan ik kwantificeren: in de twee jaar nadat het virtuele energienet van Schiphol Trade Park in april 2022 live ging, werd via de vrije ruimte 2.104 MWh aan elektriciteit benut door de bedrijven zonder gecontracteerde transportcapaciteit. Als dat niet was gebeurd, hadden de gasgeneratoren ruim 31.000 draaiuren moeten maken. Daar zou 468.000 kuub gas en 842 ton CO2-uitstoot mee zijn gemoeid. Tel uit je milieuwinst…”
Technisch is het niet enorm ingewikkeld, zei je net. Hoe werkt het virtuele net?
“Softwarebedrijf Spectral ontwikkelde slimme software en een dashboard, dat het mogelijk maakt om als het ware te ‘balanceren op het net’, aan de hand van de vrije ruimte die beschikbaar is op het elektriciteitsnet. Door continu realtime het gebruik te monitoren, kan op het juiste moment een batterij worden aangesproken. De uitdaging blijft om pieken zoveel mogelijk af te vlakken, door ze eerst te signaleren en vervolgens in overleg met de bedrijven naar een oplossing te zoeken. Slimme klimaatbeheersystemen ten spijt, blijkt daar nog heel veel energiewinst te halen. Heftrucks hoeven echt niet allemaal tegelijk op te laden. Als er op een kantoorafdeling niemand aanwezig is, kunnen de verwarming dan wel koeling en de verlichting daar uit. En in een hotel, een van de deelnemers aan de energiecoöperatie, hoeven de centrale boilers na gebruik niet direct volledig op te warmen.
Door op die manier de pieken af te vlakken, heeft Schiphol Trade Park een veel gelijkmatiger en voorspelbaarder elektriciteitsverbruik gekregen waar we met behulp van de slimme software en AI steeds gerichter en nauwkeuriger op kunnen sturen. Met het oog op de (on)mogelijkheden die de toenmalige Energiewet bood, is daarbij bewust gekozen voor een oplossing ‘achter de meter’. Aan de hand van real time data wordt de beschikbare stroomcapaciteit zo optimaal mogelijk verdeeld tussen de ECOS-deelnemers, die dat vervolgens onderling verrekenen. Dankzij de zonnepanelen op de daken kunnen ze zelf gezamenlijk maximaal 16,6 MWp aan energie opwekken. Die hernieuwbare stroom wordt uiteraard zo optimaal mogelijk lokaal gebruikt of opgeslagen in batterijen die zijn verdeeld over drie energie-eilanden in het gebied. Daar bevinden zich ook de gasgeneratoren die kunnen bijspringen op extreem koude en donkere dagen. Maar dat is sinds de start in april 2022 maar een paar keer nodig geweest.”
“In de wetenschap dat er vrije ruimte op het elektriciteitsnet beschikbaar is, is het virtuele net zeker een oplossing voor heel veel bedrijventerreinen en businessparken”
Is dit het ‘ei van Columbus’ als het gaat om het oplossen van de netcongestieproblematiek?
“In de wetenschap dat er vrije ruimte op het elektriciteitsnet beschikbaar is, is het virtuele net zeker een oplossing voor heel veel bedrijventerreinen en businessparken. Dit zie je ook in het aantal energy hub-initiatieven in Nederland. Het mooie is dat ECOS geen financieel winstoogmerk heeft, niemand verdient eraan maar alle bedrijven op Schiphol Trade Park worden er ondertussen wel beter van. ECOS realiseert wel veel maatschappelijke winst, zowel sociaal als op het gebied van duurzaamheid. Ook de bedrijven die destijds wél over gecontracteerde transportcapaciteit beschikten, delen in deze winst. Want als onderdeel van het virtuele net krijgen ze in detail inzicht en wordt ook hun energieverbruik geoptimaliseerd. Bovendien plukken ze de vruchten van de deelname aan de energiecoöperatie, die zich heeft ontpopt als een platform voor allerlei energie- en verduurzamingsvraagstukken.
Ik moet er wel kanttekeningen bij plaatsen: geen (netwerk op een) bedrijventerrein of businesspark is hetzelfde, dus het blijft maatwerk. Met de nieuwe Energiewet zijn er nieuwe mogelijkheden gekomen voor het lokaal delen van energie via energiegemeenschappen dan wel energy hubs, dus ik raad anderen vooral aan om de succesfactoren te kopiëren die ten grondslag liggen aan het virtuele net van Schiphol Trade Park. Dat begint met samenwerken en met een soort ‘noaberschap’, de bereidheid om ook anderen wat te gunnen. En met de visie en het lef om de juiste partijen bij elkaar te zoeken en het stap voor stap gewoon te gaan doen.
Al met al ben ik ervan overtuigd dat we hier geen blauwdruk maar wel een roadmap naar het ‘energiesysteem van de toekomst’ hebben ontwikkeld, die ook geschikt is om de komende jaren te anticiperen op de sterk toenemende elektriciteitsvraag. Want behalve voor nieuwe bedrijven is er ook steeds meer elektriciteit nodig voor het opladen van bijvoorbeeld het elektrisch logistiek vervoer dat Schiphol Trade Park aandoet. De oplossing zien we vooral in verdere uitbreiding en verbetering van de opslagmogelijkheden op de energie-eilanden. Daarbij kijken we nadrukkelijk ook naar warmte en bijvoorbeeld natrium-ion-batterijen, als efficiënter en duurzamer alternatief voor lithium-ion-batterijen.”
“Al met al ben ik ervan overtuigd dat we hier geen blauwdruk hebben ontwikkeld, maar wel een roadmap naar het ‘energiesysteem van de toekomst’”
Tot slot: blijven de gasgeneratoren deel uitmaken van het ‘energiesysteem van de toekomst’?
“Nee, als back-up vormen ze nu nog een relatief schoon, efficiënt, betrouwbaar en onmisbaar onderdeel van het energiesysteem op Schiphol Trade Park. Zonder de gasgeneratoren was de benodigde hoeveelheid batterijen niet te overzien, wat niet wegneemt dat de CO2-uitstoot waarmee ze gepaard kunnen gaan wringt met de ambitie om het meest duurzame en innovatieve businesspark van Europa te realiseren. De snelheid waarmee de gasgeneratoren zullen worden uitgefaseerd, hangt af van de vaart waarmee de gelijktijdigheid tussen duurzame opwek en het (flexibel) gebruik wordt verbeterd, de integratie van elektriciteit, warmte en duurzame gassen kan worden gerealiseerd en energieopslagtechnieken kunnen worden verbeterd en doelmatig ingezet.”
Tekst: Cees de Geus
Foto’s: The Flying Dutchmen (grote foto’s) en SADC (portretfoto)
Bron: EnergiePodium
